Camın Geri Dönüşüm Süreci ve Çevre

Günümüzde sanayileşmiş ve kalkınmakta olan ülkelerin en önemli sorunlarından biri “ çevre kirliliği”dir. Ülke gereksinimlerini, kalkınma ve sosyal yaşantısının getirdiği talepleri karşılamak için sanayi sürekli yeni ürünler üretmek durumundadır. Ancak bu talepler karşılanırken temiz ve az atık üreten teknoloji ve ürünlerin seçimi, doğayı ve insan sağlığını tehdit etmeyecek hammaddelerin tercih edilmesi, doğal kaynakların yüksek verimlilikle kullanılması ve üretilecek ürünlerin işlevlerini tamamladıktan sonra kirlilik kaynağı olmayacak şekilde yeniden değerlendirilebilmesi bakımından artık evrensel bir sorumluluktur.

Çevre kirliliğine bir bütün olarak bakıldığında kirliliğin ortadan kaldırılması yerine kirlenmenin önlenmesi ve en akılcı çözüm olarak ortaya çıkmaktadır. İnsan faaliyetleri sonucu oluşan “çöp” adı verilen katı atıklar imha edilecek çöp olan kısımlarının yanı sıra her zaman geri kazanılarak hem çevre korunmasına hem de ekonomiye katkıda bulunacak bir kısım da içermektedirler. Bu amaçla kullanılan katı atıklar genellikle ambalaj (metal, cam, kâğıt ve plastik ) atıklardır. Bu yeniden değerlendirilebilir atıklar uygun prosesler üretimde ikincil hammadde olarak kullanılmakta üzere hazır hale getirilirler. Bunlardan cam ambalaj atıkları halen dünyada birincil hammaddelerin yanında üretimde en yüksek miktarda kullanılan malzemedir.

İnsanoğlunun çevreyle ilişkisi yapma, yıkma, yaptığını yeniden yapma ve bununla birlikte öğrenme süreci içinde gerçekleşmiştir. Sanayileşme ve nüfus artışıyla birlikte insanın çevreyle etkileşimi farklı boyutlar kazanmıştır. Çevreyle bu etkileşimler atıkların oluşmasına neden olmaktadır ve çevre kirliliği ortaya çıkmıştır. Atıklar için çeşitli bertaraf yöntemleri kullanılmaktadır. Fakat bu çoğu zaman yeterli olmamaktadır. Farklı yollar araştırılmaya başlanmıştır. Son dönemlerde çöpün azaltılmasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Atık azaltılmasında en ekonomik ve yararlı yöntem atığın geri dönüşümüdür. Atıkları kaynağında ayırmak geri dönüşüm verimini arttırır. Geri kazanma sürecine giren atıklar yeniden kullanılır hale gelir. Geri dönüşüm önemli ölçüde ekonomik ve çevre kazançları oluşturur.

Günümüzde, endüstrileşmenin getirdiği olumsuz sonuçların atık oluşumunda büyük artışların geldiği görülmektedir. Atık üreten toplum şeklinde nitelendirdiğimiz bu oluşumunun olumsuz etkilerini giderilmesine iki yol benimsenmiştir. Bu atıklar ya imha edilmekte ya da yeniden değerlendirilmektedir.

Günlük hayatta en çok karşılaştığımız cam, doğal hammaddelerin karışımlarının ergitilmesiyle elde edilir. En önemli hammaddesi yer kabuğunun % 60’ını oluşturan silikadır ( SiO₂ ). Diğer önemli hammaddeler; tuz yataklarının buharlaşmasıyla oluşan sodyum karbonat( Na₂CO₃ ), soda (Na₂O ) ve deniz organizmalarının fosilleşmesiyle kalıntılarının fosilleşmesi ile oluşmuş kireç taşıdır (CaCO₃ ). Kuma soda ( Na₂CO₃ – Na₂O ) ilavesi, normal olarak 1723^oC’ta ergiyen silikanın 900^oC’ ta bile ergimesini sağlar. Kireç taşı ise camın sertliğini ve kimyasal dayanımını arttırır.

Cam geleneksel olarak “kristallenmeden katı hale soğutulmuş bir “inorganik ergime ürünü olarak” olarak tarif edile gelmişse de bugün bu ifade günlük hayatta sık kullandığımız pencere camı, cam kaplar, ampul camı, cam mercekler gibi geleneksel camı tanımlamak için yeterli olmakla birlikte, camı genel anlamda ele aldığımızda yetersizdir. Çünkü bilimdeki gelişmeler sonucu bugün ergitmeden başka yöntemlerle de cam elde etmek mümkün olduğu gibi, gliserol v.b. birçok organik maddenin de camsı yapıda soğutulabileceği anlaşılmıştır.

Kullanım amacına göre pek çok cam çeşitlendirilebilir. Uygulama yerlerine göre camlar :

• Renkli camlar

• Buzlu camlar

• Pencere camı

• Emniyet camları

• Cam elyafı

• Telli cam

• Optik cam

• Silis camları gibi

Cam yapılarda geniş kullanım alanına sahip bir yapı malzemesidir. Bunları levha camları, cam duvar blokları, cam döşeme blokları, cam çatı örtü malzemesi, U profili camlar, cam mozaik, cam lifler ve cam köpüğü olarak sıralanabilir.

Ambalaj, içine konulan ürünü en iyi şekilde koruyan temiz kalmasını ve taşınmasını kolaylaştıran, istediğimiz miktardaki ürünü saklayabileceğimiz değerli bir malzemedir. Cam, metal, plastik, kağıt ambalajlar günümüzde çoğunlukla kullanılanlardır. Bunlar arasında önemli yeri olan cam ambalajlar bilinen en eski ambalaj maddesidir. Cam üretiminde doğal hammaddeler birincil kaynakları oluştururken kırık cam şişe, kavanozlar ikincil hammaddeyi oluşturur. Fabrikalarda cam kırıkları tekrar şişe ve kavanozlara dönüştürülür. Cam ambalaj böylelikle sürekli fayda yaratan bir faaliyetin konusu haline gelir. Sonsuz kez eritilip yeniden biçimlendirildiğinden cam malzeme ambalaj atıkları içinde geri dönüşümle değerlendirilmeye en yatkın olandır. Değerlendirilebilir atıklardan yalnızca cam çok az bir kalite kaybıyla tekrar kullanılır. Cam ambalaj üretiminde geri kazanılmış cam kullanılarak büyük ölçüde enerji tasarrufu sağlanır.

Günlük pek çok alanda kullandığımız cam atık haline geldiğinde geri kazanımı önemli bir süreçtir.

Cam Geri Dönüşümünün Genel Durumu

Toplumumuzda cam geri dönüşümü 1970’li yılların başında başlayıp bugünde devam etmektedir. Başlangıçta düşük miktarlarda olan geri dönüşüm bugün için yaklaşık 70 bin ton düzeyinde seyretmektedir. Bu miktar 1991 yılında çıkarılmış olan katı atıkların kontrol yönetmeliği çerçevesinde zorunlu geri kazanım kotaları kapsamında ulusal bazda toplanmakta olan cam ve diğer ambalaj malzemelerinin üçte ikisine denk gelir, aynı zamanda da her yıl yurt içinde piyasaya sürülen toplanması gereken ambalajın üçte birini oluşturmaktadır. Bu miktar toplam geri dönüştürülebilir yurt içi cam ambalaj satışının %36’lık bir kısmıdır. Türkiye ambalaj geri kazanımında cam bu oranla en büyük paya sahiptir. Genel bir ifadeyle piyasada ger üç şişeden biri, geri dönüştürülmüş cam malzemeden imal edilmiştir. Bu oran batı Avrupa ülkelerinin çoğunda çok daha yüksek düzeydedir. Avrupa’da ortalama olarak piyasaya sürülen her iki şişeden biri, ikincil hammadde cam kırığının girdi olarak kullanılmasıyla üretilmiştir.

Cam geri dönüşüm faaliyetinde toplama işi darbeli kasa üstü vinçli kamyon aracılığıyla gerçekleşmektedir. 4-5 ton cam ambalaj atığı toplamak için kumbaralara gidilmektedir. On Büyükşehir olmak üzere 176 belediyede, 4000 adet kumbara ile yürütülen “kaldırım kenarı” toplama faaliyeti yılda 7000 ton cam ambalaj atığının geri kazanılmasını sağlamaktadır. Bu miktar 70 bin ton seviyesindeki toplam geri kazanım içinde düşük bir oranı ifade etse de tüm dünyada cam ambalaj atığına en uygun tedarik kanalı olarak öne çıkmış olan sistemin ülkemizde sadece son beş yıl içinde göstermiş olduğu performans olarak değerlendirildiğinde miktar önemli seviyeye ulaştığı söylenebilir.

Cam ambalaj atıklarının yaklaşık yarısı şehir çöplüklerinden olmak üzere % 25’i dolumculardan, %15’i semt hurdacılardan, %10’u 176 belediyede kent içine yerleştiriliş 4000 adet cam şişe kumbaralarından temin edilmektedir.

Cam ambalaj için diğer malzemelerden farklı olarak çöplüklerin en büyük kaynak olması bu konuda son zamanlarda meydana gelen gelişmelerin takından izlenmesi gereğini doğurmaktadır. Bilindiği gibi geleneksel çöplükler depolamalı değil, dökmeli olduğundan çöp sahasına dökülen malzemenin içinden değerlendirilebilenler çöp müteahhidinin işçilerince hemen ayrılmaktadır. Oysa modern depolama yapan öteki yerlerde olduğu gibi İstanbul’da 28 belediyeye ait 1500 civarında kamyon ile atıklar 8 transfer istasyonuna getirilirler ve uzun mesafeli sıkıştırmalı kamyonlara aktarılarak Şile’deki Büyükşehir sahasına hemen gömmeli depolama işlemi için gönderilirler. Bu nedenle modern çöplüklerde ayırma yapılmamaktadır. Geleneksel çöplüklerde ise ayırmacılar tarafından ayrılan atıklar daha sonra hurdacılar kanalıyla gerektiğinde işleme tesislerine gelir veya direk olarak yeniden üretim için fabrikalara sevk edilir.

Değerlendirilebilir atıkların son derece sağlıksız ve ilkel koşullarda çöp sahalarından ayrıştırılarak toplanması şeklindeki bir uygulama gelişmiş ülkelerde mevcut değildir. Gelişmiş ülkelerde kaynakta ayırma yolu benimsenmiştir. Yukarıda sözü edildiği gibi son yıllarda modern depolama sahalarına geçişle birlikte değerlendirilebilir atıkların toplanmadan gömülmesi söz konusu olduğundan özellikle cam geri dönüşümüne olduğu gibi kaynakta ayrı toplama dışında bir geri kazanım yolu kalmamıştır.

Cam Ambalaj Üretiminde Cam Kırığı Kullanımı

Birincil hammadde ve cam kırığından oluşan harman denilen karışıma genellilikle %1’in üzerinde giren bileşenler, ana bileşenleri oluşturur. Bunlar kum, kuvarsit, kalker, dolomit, felspat, soda, boraks, asit borik, kolemanit, potasyum karbonat ve ikincil hammadde olarak da cam kırığı bu grupta yer alır. Genellikle harmanda %1’in altında maddeler yardımcı maddeler olarak adlandırılır. Cam kırığına cam ambalaj üretiminin esas hammaddesi denilebilir. Çünkü girdide oransal olarak en azından Batı Avrupa da birincil hammaddeyi geçmiştir. Üretimde %40-66 oranında cam kırığı ilavesi hem cam kalitesini arttırmakta hem de maliyeti düşürmektedir. Artan talep ve uygun teknolojilerle cam kırığının payı girdi içinde %100’e ulaşabilmektedir.

Üretimde kullanılacak hurda camlar eğer fabrika içi kırık ise üretime katılmadan önce boyutları küçültülür. Kırılan bu camlara “cam kırığı” denir. Eğer cam üretiminde tüketim sonrası cam ambalaj atığı kullanılacaksa bunlar; plastik, kağıt, metal ve seramik gibi malzeme katışıkları içermemeli, renklerine göre flint( renksiz cam ), bal rengi ve yeşil olarak ayrılmalıdır. Cam kırığı hazırlama işlemlerinden sonra kırıklar ergitme işlemine hazırdır. Sektörde böylece elde edilen ikincil hammaddeye fırına hazır cam kırığı denir. Cam kırıklarının ergime sıcaklığı ve süresi birincil kaynaklara göre daha düşük ve kısa olduğundan cam kırığı ile üretimde %20’nin üzerinde hammadde ve enerji tasarrufu sağlanabilmektedir. 1970’lerden buyana 1 milyon tonun üzerinde cam ambalaj atığı toplanarak yenilenemeyen doğal kaynaklardan 1,5 milyon ton hammadde ve 30 bin tonun üzerinde de fosil yakıt tasarrufu sağlamıştır. Ayrıca soda ve kireç taşının karbonat olması bunların ergime sırasında dekompoze olmasına neden olmakta ve CO₂ gazı açığa çıkmaktadır. Oysa cam kırığı kullanımında böyle bir durum oluşmadığından hem sera gazı emisyonu söz konusu olmamakta 1 ton cam 1,2 ton birincil hammadde tasarrufu sağlamaktadır.

Atık camlar yada cam kırıkları, ergitme işleminin yapılacağı fırına , harman içine katılarak beslenir. Cam kırıklarının saflığı, birincil hammadde saflığı kadar önemlidir. Mesela, manyetik ayırımı iyi yapılmamış ise cam kırıkları cam kırıkları birincil hammaddeye göre daha yüksek oranda demir içerebilir. Bunlar da ürünün kalitesini renk bakımından olumsuz etkilerler.

Genel kural olarak üretimde kullanılacak her %10’luk cam kırığı ilavesi, enerji sarfiyatını %2-3 oranında düşürmektedir. Buna karşı üretim için hazırlanan kompozisyona %60’dan fazla cam kırığı ilave edildiğinde bu durum geçersiz olabilir. Cam kırığının ön ısıtılması potansiyel enerji sarfiyatını azaltır. Bu tür sistemlerde ön ısıtmada cam kırıkları 400^oC’nin üzerinde ısıtılır. Cam kırıkları fırına şarj işlemi yapılmadan hemen önce ilave edilir. Harmana büyük miktarda cam kırığı ilave etmek gerekirse harmanla birlikte ön ısıtma yapmakta mümkündür. Günümüzde fırına hazır cam kırığı kalitesinin yükseltilmesi çalışmalarına katışık ve kirliliklerin uzaklaştırılmasının yanı sıra ince tane fraksiyonların pulverize edilmesi yoluyla da çözüm bulunmuştur. Bu yolla elde edilen cam tozu başta taş olmak üzere birçok cam hatasını elimine eder ve kullanılan fırının ömrünü arttırır. Ancak öğütme işleminin yüksek maliyetli oluşu bu alanda yaygınlaşma olmamasının en önemli nedenidir.

Özetlemek gerekirse hammadde olarak ikincil kaynakların kullanılması durumunda aşağıdaki olumluluklar sağlanır.

• Oransal olarak hana kirliliğinde %20, su kirliliğinde %50’lik bir azalma görülür.

• Geri dönüştürülen her 1 ton cam 1,2 birincil hammadde tasarrufu sağlar

• Ortaya çıkan atık miktarı ve buna bağlı olarak da atık depolama saha gereksinimi azalır.

• 1 ton cam kırığının ergitilmesi için gereken enerji 1 ton hammaddenin ergitilmesi için gerekenden %25-30 oranında az olduğunda bu oranda enerjiden tasarruf sağlanır. Ayrıca cam kırığının teorik olarak sonsuz kez geri dönüştürülebilir olması da önemli bir avantajdır.

Cam Kırığı Kaynakları

Cam kırığı kaynakları en başta işlete içi ve dışı oluşmak üzere iki ana başlık altında toplanır. Dış kırığa ekolojik kırıkta denir. Cam kırıkları kaynakları şeması tablo’de gösterilmiştir.

Tablo: Cam kırıkları kaynakları

Şemada da görüleceği gibi başlıca kaynaklar şunlardır:

• Kentsel atıklar ( cam ambalaj atıkları halinde )

• Füzyon atığı camlar yada tamirdeki fırınların camları

• İmalat makinelerinden çıkan ıskarta cam kırıkları

• Ambar kırıkları (iç kırık )

• Dolumculardan gelen ıskarta cam kırıkları

• Kumbara kaynaklı cam ambalaj atıkları

• Çöplük kaynaklı cam ambalaj atıkları

Cam Kırığı Kullanımının Dezavantajları

Üretimde cam kırığı kullanılması ile elde edilen avantajlar olduğu gibi dezavantajlar da vardır. Bu dezavantajlara bakıldığında şu hususlar göze çarparlar.

Cam kırığı kullanımının başlıca dezavantajı cam üreticilerinin kendi ürettikleri kompozisyondaki camları kullanmak istemektedir. Çünkü istenmeyen bileşenlerin; özellikle demir ve alüminyum gibi metallerin normal üstü varlığı ve bunların harmana katılması sadece üretilen cama değil aynı zamanda da fırına da olumsuz etki yapabilirler.

Cam ambalaj atığı bol ve ucuz olmasına rağmen, toplama, ayırma, hazırlama ve depolama yerlerinde cam ambalaj üretim tesislerine nakli maliyeti çok arttırır. Cam kırığı, düşük ekonomik değeri olan hurda cam olarak tanımlanmakta ve geri dönüşümü için çevreci ekonomik özendirmelere ihtiyaç duyulmaktadır.

Kaynağında ayrı olarak toplanan cam malzeme cam ambalaj üretiminde bazı sorunlara yol açabilir. Bunların başında malzemenin taşlı ve uygun boyut dağılımında olmaması, metal katışıklarının limitler üstü mevcudiyeti gelmektedir. Bu nedenle hazırlama işlemlerinin yapılması gerekmektedir.

Üretimde Kullanılan Cam Kırıklarında Aranan Özellikler

Harmanın ergitilmesini etkileyen faktörler incelendiğinde fırına katılma şeklinin yanı sıra tane boyut dağılımı, bileşen ve kimyasal kompozisyonu belirleyici bir rol oynamaktadır.

Cam kırığı fırınlarda ticari olarak kullanılabilmesi için kimyasal kompozisyonu açısından uygun flint, bal ve yeşil gibi renk ayrımı yapılmış, kirliliklerden, organik ve metalik katışıklardan arındırılmış, uygun şekilde boyutlandırılmış olmalıdır.

Cam üretiminde cam kırığı kullanımının artışına paralel olarak, fırına en uygun özellikte cam kırığı hazırlayabilen tesisler artık yaygın bir biçimde kurulmaktadır. Tablo 4.2’de cam endüstrisinin talep ettiği cam kırığı spesifikasyonları görülmektedir. Bu standartlar, cam kırığının ergimiş camın kalitesini bozmaksızın harmana katılacak miktarı önemli oranda arttırabilmek için Cam Ambalaj Üreticileri Avrupa Birliği tarafından önerilmekte

Cam Spesifikasyonları

KATIŞIKLAR	SINIR DEĞERLERİ (g/t)
Organikler (plastik, kağıt, mantar, deri, lastik)	600(**)
Anorganikler(taş, seramik, porselen, refrakter)	50
Manyetik Metaller	5
Nonmanyetik Metaller (alüminyum, kapaklar, ringler)	5
Ağır Metaller	--
Tane Boyutu ( tavsiye edilen)	<50mm < 5mm Max. %5
Rutubet	%3

(**) Plastikler 100 g/t

Diğer taraftan bileşimin farklı olması nedeniyle soda - kireç camına ( cam ambalaj camı ) katılması mümkün olmayan cam türleri

• Isıya dayanıklı camlar:

• Borosilikat camı(sert cam)

• Laboratuar camı

• Mikroskop camı

• Renklendirilmiş düz cam

• Otomotiv camı

• TV tüpü camı

Cam Geri Dönüşüm Süreci

Fırına Hazır Cam Kırığı Hazırlama Kapasiteleri ve Süreci

Tüketim sonrası toplanmış cam ambalaj atıkları genellikle demi ve demir dışı metal malzemeden kapaklar, taş parçaları, plastik kapak ve folyolar, kağıt etiketler v.b. katışıklar içerdiğinden direk olarak cam ambalaj üretiminde kullanıma uygun değildir. Cam endüstrisinin talebini karşılamak için cam kırığı kirlilik ve katışıklardan arındırılmak üzere hazırlama tesislerinde genel olarak cevher hazırlama tekniklerinden yararlanan dört ana ayırma işlemi grubundan oluşan işlemler sürecinden geçerler.

• Elle ayıklama

• Mekanik, manyetik, pnömatik ayırma

• Yıkamalı – ince elemeli ayırma

• Otomatik ayırma

Cam ambalaj atığının cam kırığın dönüştüğü bu süreç Tablo’te verilmiştir

Tablo: Cam ambalaj atığının cam kırığına dönüşüm süreci

Manyetik ayırma:Stok sahasındaki atıklar besleme bandı ile ayırma bandına aktarılır. Manyetik ayırıcı bandın üzerinde durur. Çapraz hareket eden mıknatıs bandı vasıtasıyla serbest demir parçaları uzaklaştırılır. Cam ambalaj atıkları içindeki demirden malzeme ayrılmaz ise flint cam limit dışı yeşilimsileştiğinden renk kalitesi düşer.

Elle Ayırma :Banktaki iri parçaları kağıt, plastik, taş, seramik, porselen, farklı renkteki cam parçaları v.b katışıklar el ayıklama ( tavuklama ) yöntemiyle uzaklaştırılır. Özellikle iri taş ve seramik parçalar bu aşamada kolaylıkla ayrılır.

Kırma :Kırıcı seçiminin uygun cam kırığı eldesin de önemi çok büyüktür. Çünkü tane boyutu fırının enerji sarfiyatında oldukça etkilidir. Genelde çekiçli kırıcılar kullanılır ve çıkış açıklığı ortalama 10-25 mm’dir. Kırma işlemi ile cam ambalaj atıklarının parçalanarak katışıklardan serbestleşmesi sağlanır. Son zamanlarda çeneli ve tambur kırıcılardan ikili kombinezon ile % 15-20’ler düzeyindeki istenmeyen ince fraksiyon oranının kolayca %5’in altına düşürülmesi sağlanmıştır.

Titreşimle Eleme :Kırıcıdan çıkan ürün elenerek +40 mm ve -5 mm’lik tane fraksiyonları üründen ayrılır. İnce fraksiyon uygun kalitede ise paçal yapılarak fırına verilebilir. Kalite düşükse artık olarak çöpe atılır. İri fraksiyon kırma devresine boyut küçültme için geri beslenir.

Pnömatik Ayırma :Siklon, cam kırığı içersindeki mantar, plastik kaplar, metal ve plastik folyo ( kalay ve alüminyumdan ), ile kağıt etiket parçaları gibi hafif katışıkları uzaklaştırmak için kullanılır.

İnce Elemeli Tamburla Yıkama :Sisteme beslenen malzeme sadece kumbaralardan geliyorsa bu işleme gerek olmayabilir. Ancak çöplük camı ise kullanılmalıdır. Böylece toz, toprak ve çamurdan ileri gelen kirliliklerin su ile yıkanarak uzaklaştırılması sağlanır.

Otomatik Demir Dışı Ayırma:demir dışı metallerden yapılmış küçük ring ve folyo ve folyo parçalar bu aşamada ayrılır.

Otomatik Opak Malzeme Ayırma:Camın ışık geçirgenliği özelliğinden hareketle kızıl ötesi ışın kullanılarak porselen, taş ve plastik v.b. opak malzemelerin cam kırığından ayrılması sağlanır. Şimdilerde ışın yerine sayısal görüntü işleme kameralarının kullanılması ile hem ayırma randımanı arttırılmış hem de renk ayrımı aynı ünitede gerçekleştirilebilir olmuştur.

Cam Ambalaj Üretim Süreci

Birincil hammaddelerin tam olarak karıştırılması ile elde edilen harmana üretim ıskartalarının uygun boyutta kırılması ile elde edilen iç kaynaklı ve çevrecilik kapsamında yürütülen faaliyetler geri kazanılan dış kaynaklı cam kırığı şeklindeki ikincil hammaddelerin ilavesiyle malzeme girdisi fırında eritilmek için hazır hale gelir. Girdi, cam fırınında 1500oC’de eritildiğinde istenilen renkte bal kıvamlı akışkan bir sıvı olan soda – kireç camına dönüşür. Erimiş cam damla halinde kesilip otomatik olarak makinelerde presleme ve üfleme veya iki kez üfleme yöntemiyle kavanoz ne şişe şeklinde kalıplanır. Elde edilen cam ambalaj daha sonra programlı olarak soğutulur, hat üstünde hassas kalite muayenelerden geçirilir hatalı olanlar ayrılır.böylece üretim süreci tamamlanmıştır ve cam ambalajlar paketlenerek müşteride doluma gönderilmek için depolanır. Dolumda içecek-yiyecek ile doldurulup piyasaya sürüldükten sonra tüketiciye ulaşan ürünlerin kullanımı sonrası ambalaj atığı haline gelen kullanılmış cam şişe ve kavanozlar, geri kazanılarak fırına hazır cam kırığı haline getirilir, ardından fabrikalarda ikincil hammadde olarak kullanılarak yeniden şişe ve kavanozlara dönüştürülürler. Cam ambalaj böylece sürekli kullanılabilir. Cam ambalaj üretim süreci tablodaki gibi özetlenebilir.

Tablo: Cam ambalaj üretim süreci

Atık Camların Yeniden Kullanım Alanları

Dünyada uzun bir süredir hurda camlar, inşaat sektöründe kullanım alanları bulmuştur. Bu kullanım alanlarının ilki ve en önemlisi, tuğla ve beton parçalarının hurda camlarla karıştırılması ile üretilen bina panelidir. Cam dolgulu bina panelleri darbeye dayanıklı ve düşük su adsorpsiyonunu sahiptir. Cam yünü ve zımpara üretiminde de artan bir biçimde talep vardır.

Türkiye’de ise düz cam kırıkları binalarda dış yüzey kaplama malzemesi olan cam mozaik halinde kullanılmaktadır. İç mekanlarda dekorasyon amaçlı kullanılır. Trafik ve yol işaretleriyle yol çizgi, şerit ve kaplamalarında kullanılan boyalara katılarak işaretlerin ışığı geri yansıtması ve gece ışıldaması sağlanır.

Türkiye’de Cam Geri Dönüşümü

Türkiye son yıllarda hızla bir tüketim toplumu haline gelmiştir. Artan tüketime paralel olarak da oluşan atıklarda da , özellikle ambalaj atıkları, büyük oranda bir artış göstermektedir. Türkiye’de üretilen camlar; ambalaj camı, düz cam, zücaciye ve elyaf camıdır. Bunların içinde en büyük payı %35 ile ambalaj camları alırlar. Her bir cam türü üretim sırasında geri kazanılabilmektedir. Ancak tüketim sonrası geri kazanım geri kazanım sadece cam ambalajda mümkün olmaktadır. Toplamada henüz cam şişe kumbara sisteminin yaygınlaşmamış olması cam ambalaj atıklarının üçte iki oranında şehir çöplüklerinden temin edilmesine neden olmaktadır. Bunlarda kazmacı tabir edilen toplayıcılar tarafından çuvallara doldurulan atıklar daha sonra hurdacılara, oradan da işleme tesislerine gelmektedir.

1986 yılında İstanbul’da başlayan kaldırım kenarı toplama bugün Ankara, İzmir, Bursa, Mersin, İzmit ve Antalya Büyükşehir belediyelerine dek genişlemiştir.ayrıca Ege, Akdeniz ve Kocaeli Belediyeler Birliği kapsamındaki birçok belediye sınırları içine de cam şişe kumbarası konulmuştur. 2000 adedi geçen kumbaralarla toplanan cam ambalaj atığı miktarı 4000 tonu geçmektedir. Önemli miktarda yatırıma rağmen kumbaralar aracılığıyla cam ambalaj atık toplanması yıllık cam geri dönüşümünün %10’na varabilmektedir.kumbara performansları Batı Avrupa ülkeleriyle kıyaslandığında bu ülkelerde 5-10 kat daha fazla yüksek dolma verimliliği elde edildiği görülmektedir. Bunun tek sebebi halkın gönüllülük esasına dayalı bu faaliyete olan katılım düzeyinin düşüklüğüdür. Bu durumun giderilmesi içinde son günlerde eğitim ve tanıtım çalışmaları giderek arttırılmaktadır. Ancak ekonomiye katkısı yönüyle konu incelendiğinde, cam ambalaj geri dönüşümünde ilk küçük adımların atıldığı 1970’lerin başından 1998 yılı sonuna kadar 550 bin ton cam ambalaj atığının yeniden şişe haline getirildiği görülür. Böylece 2 milyar adedin üzerinde şişe ile ifade edilen bu değerle doğal kaynaklarda 1998 fiyatları ile 500 milyar liralık 1 milyon tona yakın hammadde tasarrufu sağlanmıştır. Tablo’dageri kazanılabilir atık maddeler içindeki cam miktarı görülmektedir.

Tablo 4.5 : İllere göre geri kazanılabilir atık maddeler içinde cam miktarı, aralık 1993 ( D.İ.E. 1993 )

İLLER	TEMMUZ (ton/ay)	ARALIK(ton/ ay)
Adana	4,69	23,07
Ankara	12,52	16,41
Bursa	22,18	30,23
Diyarbakır	8,00	29,06
Gaziantep	21,01	15,71
İskenderun	25,79	24,23
İstanbul	15,91	15,70
İzmir	24,70	23,65
Kayseri	8,80	12,34
Konya	12,88	21,16
Samsun	16,73	31,22

Dünya’da Cam Geri Dönüşümü

Batı Avrupa’da 1989 ve1996 yılları arasında toplanan camların geri kazanım oranının giderek arttığı gözlenmiştir.( Tablo 4.6 )

Tablo: 1989-1996 yılları Avrupa cam geri kazanım oranı

Yıllar	1989		1996
Ülke	Miktar (binton)	Ulusal Geri Kazanım Oranı( %)	Miktar (binton)	Ulusal Geri Kazanım Oranı( %)
Avusturya	98	39	216	88
Belçika	140	44	222	75
Danimarka	33	32	126	70
Finlandiya	---	---	32	62
Fransa	700	28	1500	52
Almanya	300	37	2737	79
Yunanistan	---	---	40	26
İrlanda	7	8	36	38
İtalya	600	26	750	34
Hollanda	245	48	375	82
Norveç	---	---	46	76
Portekiz	27	13	117	44
İspanya	232	20	521	37
İsveç	---	---	134	76
İsviçre	155	46	283	91
İngiltere	228	14	441	23
Türkiye	---	---	72	20*
Toplam	3,340	29 Ortalama	7648	57 Ortalama

*Geri dönüşüm oranı

Almanya:1972’de Federal Almanya’da atık depolama yasasının sonucu olarak toplanan ve yeniden üretime sokulan camlar 1978’e kadar sadece 60 bin tondan 400 bin tona ulaşmıştır. Bunun sebeplerinden biride 1973’deki petrol krizinden dolayı enerji fiyatının artışıdır. Almanya’da 1975 ve 1989 yılları arasında cam kırığı hazırlama teknolojisindeki gelişmeler devam etmiştir. 1990 yılında geri kazanılan cam miktarı 1,5 milyon ton olurken 1990’ların sonuna doğru 2,5-3 milyon ton düzeyine ulaşmıştır.

Hollanda:geri dönüşüm 1921 Maltha firmasınca kurulan tesis ile başlar. 1930’larda atık cam ticaretine başlamıştır. 1956’da atık camı ayırmaya başlar , ardından 1973’de Rotterdam belediyesi ile geri kazanılmayan camların yeniden kazanımı için bir deneme projesine katılır. Bu çalışma kapsamında şehrin muhtelif yerlerine ve alışveriş merkezlerine 400 küçük konteynır yerleştirilmiş, 1985’te 10.000 adet cam şişe kumbarası ile yılda 205.000 ton cam birikmiştir.

İngiltere:Geri kazanılan camların ortalama %2’i şişedir. Kullanılan şişelerin en az %60’ı yeşil renktedir.bazen bu oran %90’lara varmıştır. Cam şişe kumbaraları ilk defa 1977’de kullanılmaya başlandı. Daha sonra dört yıl içersinde cam kumbara sayısı 2500’den 50002e ve 1990’dan 1995’e kadar da 10000’e çıkmıştır. Günümüzde ise bu rakam 22000’e ulaşmıştır. Her 2800 kişiye 1 kumbara düşmektedir.

ABD:ABD’nin cam geri dönüşümüne bakıldığında Batı Avrupa da %50’yi aşan düzeye rağmen %25-30’luk bir düzeyin sürdürebildiği görülmektedir. Bunun sebepleri başında Amerikalıların çevreye karşı duyarlılıkları gösterilebilir. Ayrıca geniş bir coğrafyada etkendir.

Yapılan araştırma ve bilinçlendirme çalışmaları insanoğlunun ihtiyaçlarının sınırsız, buna karşılık doğal kaynakların sınırlı olduğu şekillinde ki tespiti ortaya çıkmıştır. Bu düşünceden ulaşılan temel yaklaşım doğanın korunmasının esas olduğu esas olduğu yönünde olup, bu bağlamda çıkan tüm ana politikalar şimdiye dek yürütüldüğü gibi doğa ile çatışma ve doğayı sömürme yerine, çabaların doğa ile uzlaşma ve doğayı geliştirme yönünde olması şeklinde belirtilmiştir. Yinelenemeyen doğal kaynaklardan tasarruf etmenin yolları her tür madde ve enerji kullanımının kaynakta azaltılması ile başta ambalaj malzemeleri olmak üzere atık haline gelmiş malzemenin, malzeme ve enerji şeklinde geri kazanılmasıdır. Bu kapsamda diğer ambalaj malzemelerinin yanı sıra cam malzemesinin geri kazanılarak üretimde ikincil malzeme olarak hammadde yerine kullanılması bu alandaki önemli öncelikler arasında en başta gelendir.

Tüm bu çalışmaların yanı sıra cam geri dönüşümü arttırmada toplusal aktörlerin kendine düşen görev ve sorumluluklarını yerine getirmesi olacağından, merkezi yönetim, yerel yönetimler, dolumcular, atık oluşturucu biz insanlar ve çevreyle ilgili sivil toplum kuruluşları, üniversiteler kendi katkı ve işbirliklerini ortaya koymak zorundadır. Ambalaj atıklarının gömülmesine neden olan sıhhi depolama uygulaması yapan belediyelerin transfer istasyonlarına en kısa zamanda malzeme geri kazanım birimlerinin eklenmesi sağlanmalıdır. Cam şişe kumbaraların ülke genelin de ve tüm dünyada daha da yaygınlaştırılmalıdır.

Devamını Oku...