İzmit’te Çeşme Kültürü ve Canfedâ Hatun Çeşmesi

 

İzmit Hakkında

İzmit, coğrafi konum itibariyle Asya ve Avrupa kıtalarını birbirine bağlayan önemli ticaret yollarının üzerinden geçtiği bir noktada bulunmaktadır. Bu konumun doğal sonucu olarak, İzmit her dönem ilgi duyulan bir şehir olmuştur. Birçok medeniyet bu şehre sahip olabilmek için birbirleriyle mücadele etmiştir.

Bir süre Roma ve Bizans’ın egemenliği altında kalmış olan İzmit, Osmanlı Sultanı Orhan Gazi tarafından 14. yüzyılın ikinci çeyreğinde fethedilerek, Osmanlı topraklarına dâhil edilmiştir.

1337 yılında gerçekleşen fetihten sonra, İzmit Osmanlıların elinde yeniden imar edilmiş şehir, külliye, han, hamam, kervansaray, cami, mescit, medrese, çeşme vb. eserlerle donatılmıştır.

İzmit’te Çeşme Kültürü

İzmit’te saray mensuplarının, önemli devlet adamlarının (kadınları), yerel yöneticilerin ve halkın yaptırmış olduğu çeşmeler bulunmaktadır. Meydanlara, mescitlerin yakınına, sokak başlarına-aralarına, mahalle girişlerine yapılan çeşmelerin İzmit tarihinde ayrı bir yeri vardır.

Paşa suyunun İzmit’e getirilmesiyle kendi haline bırakılan çeşmeler, bakımları yapılmadığı için zamanla tahrip olmuşlardır. Ayrıca yeni açılan yol ve caddelerden ötürü birçok çeşmede yıkılmış, ortadan kaldırılmıştır.  

Canfedâ Kethüda Hâtun Çeşmesi (Orhan Çeşmesi), Pertev Mehmet Paşa Çeşmesi, Ali Ağa Çeşmesi (Nev Çeşmesi), Zeliha Çeşmesi, Saat Kulesi Çeşmesi, Hacı Hızır Çeşmesi, Kabaran Çeşmesi, Kertil Tekke Çeşmesi, Emine Çeşmesi (Tüysüz Çeşmesi), Tahsin Efendi Çeşmesi, Hacı Ayvaz Çeşmesi, Topçu Çeşmesi İzmit çeşmeleri akla gelince isimleri zikredilmesi gereken yapılardır. 

İzmit çeşmeleri içerisinde ayrı bir önemi olan yapıda, Orhan Camii (Gazi Süleyman Paşa Camii) karşısında bulunan Canfedâ Kethüda Hâtun Çeşmesi’dir. Osmanlı sarayında kethüda olarak görev yapan Canfedâ Hâtun tarafından yaptırılmış olan bu çeşmeyi tanıtmak istiyoruz sizlere.

Canfedâ Kethüdâ Hatun Kimdir?

Canfedâ Kethüdâ Hatun, Sultan III. Murad zamanında, Osmanlı Sarayında yaşamış hayırsever bir zattır. Sultan III. Murad döneminde Harem Kethüdalığı yapmıştır. Vefatından sonra Eyüp Sultan Mezarlığı’na defnedilmiştir. Şehrimiz Kocaeli’de dahil olmak üzere, pek çok yerde hayratı bulunmaktadır. (İstanbul Karagümrük Kethüdâ Kadın Camii, İzmit Kilez Deresi Kız Köprüsü vb.)

Çeşmenin Tarihçesi

Canfedâ Kethüdâ Hatun, Orhan Mahallesi’nde Orhan Camii karşısında yer alan ve kendi ismi ile anılan bir çeşme yaptırmış, bu hayrının devamı için gerekli akarlar bırakmıştır.

Çeşme zamanla harap olmaya yüz tutunca, Sultan II. Mahmud tarafından suyun kaynağından itibaren tamir edilmiştir.

Sultan II. Mahmud tarafından yaptırılan bu onarımı gösteren kitabede şunlar yazılmaktadır:

Kitabesi
(1)Sahibetü’l-hayrat Canfedâ Kethüda Kadın merhûmenin İznikmid derûnunda inşâ ve  icrâsına muvaffaka oldukları

(2)çeşmeleri su yollarının murûr-i zaman ile müşrif-i harâb ve mu’attal olmağla

(3)mu’ahharan menba`ından külliyen ta’mir ve çeşmelere icrâya muvaffak olan hâlâ ser levha-i

 (4)şehinşâh-ı cihân hazret-i Gâzi Sultân Adlî Mahmûd Hân  medde zilâl-i

(5) devletehü ilâ ahiri’d-devrân efendimiz hazretlerinin harem-sarây-ı hümâyûnlarında hazinedâr ustalık

(6)rütbe-i celilesiyle şerefyâb olan aliyyetü’ş-şân Su`âda Usta hazretlerinin i’mârına  muvaffak oldukları hayrâtdır. Sene 1242 (M.1826)

Mimari Özellikleri

Dikine dikdörtgen formlu olan çeşmenin yapımında, kesmetaş ve mermer malzeme kullanılmıştır. Çeşmenin mermerden yapılmış aynalığı vardır. Aynalık üzerinde oyma tekniğinde yapılmış süslemeye yer verilmiştir.

Çeşmenin üst kısmında II. Mahmud döneminde yapılan onarımı gösteren bir kitabe bulunmaktadır. Altı satırdan oluşan kitabe oldukça büyüktür.

Kitabenin üst kısmında alınlık yer almaktadır. Alınlığın ortasında Sultan II.Mahmud’un tuğrası bulunmaktadır. (Tuğra, 1928 yılında kazıtılmıştır.) 

Canfedâ Kethüdâ Hatun Çeşmesi’nin kitabesi, İzmit’te bulunan Osmanlı çeşmeleri içerindeki en büyük onarım kitabelerinden birisidir. Örcün Köyü Molla Hasan Çeşmesi’nin kitabesiyle benzeşmektedir.

Çeşme, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi İSU Genel Müdürlüğü tarafından 2008 yılında restore edilmiştir.