Çoklu Zeka Kuramına Göre Zeka Türleri

Eğer klasik konu anlatımı kitapları size bir şey öğretemiyorsa bu durum yüksek olasılık söz konusu kitapların yalnızca iki zekâ türüne seslenmesinden kaynaklanmaktadır. Çünkü klasik konu anlatımı kitapları yalnızca dilsel ve matematiksel zekâya seslenmekte, diğer zekâ türlerini göz ardı etmektedir. Bu yüzden mevcut eğitim sistemi dilsel ve matematiksel zekâ dışındaki zekâ türüne sahip olan öğrencileri başarısızlığa mahkûm etmektedir. Çoklu Zekâ Sistemi ise sekiz ayrı zekâ türünü hesaba katmaktadır. Her zekâ türünün öğrenme stratejileri birbirinden farklıdır. Kendi zekânıza uygun öğrenme stratejilerini kullanırsanız artık öğrenmek sizin için keyifli ve verimli bir etkinlik haline gelecektir.

Sekiz Tür Zekâ
Amerikalı profesör Howard Gardner tarafından geliştirilen Çoklu Zekâ Teorisi'ne göre insanda iki değil, sekiz tür zekâ vardır. Gardner'ın, Zihin Çerçeveleri: Çoklu Zekâ Kuramı adlı kitabında topladığı çalışmaları eğitimin yanı sıra birçok alanda bir devrim yaratmıştır.

Gardner şunu savunmaktadır: Her öğrencinin kolaylıkla öğrenebileceği bir yol mutlaka vardır. Yine öğrencinin ne kadar çok öğrenme zorluğu çekse de mutlaka yetenekli olduğu bir beceri alanı vardır. Önemli olan eğitimcilerin ve ailelerin çocuklarının ilgi ve yetenek alanlarını dikkatle gözlemleyerek, onların kendilerini güçlü hissettikleri yollarla bu çocuklara güven desteği vererek öğrenme süreçlerine yardımcı olabilmektir.

 Çoklu Zekâ'nın Temel İlkeleri şunlardır:

• Her insanın kendine özgü bir zekâ profili vardır.
  * Her insan, etkin olarak kullandığı zekâları ile özel bir karışıma sahiptir.
  * Öğrenemeyen (başarısız) öğrenci yoktur. Yeter ki öğretim etkinlikleri öğrencilerin zekâ türlerine yönelik olarak düzenlensin.
  * Bir zekânın kullanımı esnasında diğer zekâlardan da faydalanılabilir.
  * Yaşamdaki etkinliklerin hemen hepsi birden çok zekâ türünün kullanılmasını gerektirir.
  * Her insan kendi zekâsını geliştirebilir.
  * Her zekâ; bellek, dikkat, algı ve problem çözme açısından faklı bir sisteme sahiptir.
  * Çok yönlü zekâ hakkındaki bilgilerimiz arttıkça, teorinin tanımladığı zekâ türleri de artacaktır.
• Dünya'da ve Türkiye'de Çoklu Zekâ Sistemi
  Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği, ilk ve orta öğretimdeki müfredatını ve eğitim sistemini Çoklu Zekâ'ya göre yeniden yapılandırmayı tamamlamıştır.

Türk Milli Eğitimi, ilköğretimin birinci ve ikinci kademesinde Çoklu Zekâ Sistemi'ne geçmiştir. Lise müfredatında yapılandırmacı yaklaşımla birlikte çoklu zekâ stratejilerine de yer verilmeye başlanmıştır. MEB'nın 2008'de yayımladığı 9. sınıf Fizik müfredatında çoklu zekâ stratejilerinin nasıl ve ne şekilde kullanılacağı konusunda geniş bilgi verilmektedir.

Şimdi ayrıntısını ileride ele almak üzere bu zekâ türlerine değinelim:

ZEKÂ TÜRLERİ

Dilsel/Sözel Zekâ: Dili hem sözlü hem de yazılı olarak etkin kullanma yeteneğidir. Okuma, yazma, dinleme ve konuşma gibi etkinliklerde, dilsel zekânın en belirgin özellikleri kullanılır. Dilsel zekânın kullanımı önceki öğrendiklerimizi yeni öğrendiklerimize bağlamaya yardımcı olmakta ve bağlantının nasıl olacağını açıklamaktadır.

Mantıksal/Matematiksel Zekâ: Rakamları etkin kullanma, problemlere bilimsel çözümler üretme, kavramlar arasındaki ilişkileri ayırt etme, sınıflama, genelleme yapma, matematiksel bir formülü ifade etme, hesaplama, benzetmeler yapma ve ortaya çıkan sonuçları iyi bir nedene bağlama gibi yeteneklerde kendini gösterir.

Müziksel/Ritmik Zekâ: Müzikle düşünmek, ritme ve melodiye duyarlılık, farklı sesleri tanıma yeteneğidir. Çevredeki seslerden anlam çıkarma, konuşulan kişinin ses tonundan ruhsal durumunu kestirme gibi davranışlar da müzikal zekânın önemli bir parçasıdır.

Görsel/Uzaysal Zekâ: Biçime, şekle, boşluğa, renge ve çizgiye duyarlılık gösterebilme yeteneğidir.  Göz, renk, şekil, biçim, dokunuş, derinlik, boyut ve ilişkilerini ayrıştırır. Zekâ gelişirken el-göz koordinasyonu, ince hareket kontrolü ile kişinin algılanan şekil ve renkleri çeşitli ortamlarda yeniden üretmesini sağlar.

Bedensel/Duyusal Zekâ: Düşünceleri ve duyguları ifade ederken, problem çözerken ve bir ürün meydana getirirken, bedeni kullanma yeteneğidir. Başka bir deyişle, bu zekâ, vücut hareketlerini kontrol etmeyi ve yorumlamayı, fiziksel nesneleri yönlendirmeyi ve beden ile zihin arasında bir uyum oluşturmayı sağlar.

Sosyal/Bireyler Arası Zekâ: Diğer insanların ruh hallerini, duygularını, güdülerini ve niyetlerini, nasıl çalıştıklarını, onlarla nasıl ortaklaşa çalışılabileceğini anlayabilme ve iletişim problemlerini çözebilme yeteneğidir. Bu zekâ iletişim becerileri, işbirliği becerileri, çatışma yöntemi, uzlaşma becerileri ile güven, saygınlık, liderlik gibi yeteneklerle ilgilidir.

İçsel/Özedönük Zekâ: Kişinin kendisini, güçlü ve zayıf yönlerini, ruh halini, istek ve niyetlerini anlama ve bu doğrultuda yaşamını planlama ve yönlendirme yeteneğidir. İçsel zekâsı güçlü olan kişi, kendini tanıyan, kendi davranışlarını yönetirken bunlara dayanabilen, güvenebilen kişidir. İç gözlem bu zekânın geliştirilmesi için kullanılabilecek bir yoldur.

Doğacı Zekâ: Bu zekâya sahip olanlar doğal kaynaklara ve sağlıklı bir çevreye ilgi duyarlar ve bu yeteneklerini üretken biçimde kullanabilirler.  Doğacı zekâ kişinin çevredeki bitki ve hayvan türlerini fark ettiklerinde ve alt türlerini sınıflandırma prensiplerini yaratabildiklerinde ortaya çıkmaktadır. Çeşitli çiçekleri ayırt edebilen farklı hayvanları adlandırabilen, hatta, ayakkabı, araba, giysi çizimlerini ortak kategorilere yerleştirebilen çocuklarda bu zekânın gelişmiş olduğu gözlenebilir. Bu zekâ hem yapay hem de doğal çevreyi kapsar.
Öyleyse yapmanız gereken ilk şey zekânızı keşfetmektir. Zekânızı keşfetmek eş deyişle hangi zekâ türlerinde daha iyi olduğunuzu saptamanız için size özel Çoklu Zekâ Envanteri hazırladık. Çoklu Zekâ Envanteri ne ana sayfada sol sütunda yer alan Çoklu Zeka Sistemi başlıklı bölümden ulaşabilirsiniz. Envanteri online olarak uygulayarak zeka profilinizi çıkarabilirsiniz.

DİPNot::Çoklu Zeka Kuramı'na Göre Kolay Öğrenme Stratejileri 2008 Ali Rıza Bayzan'ın kitabından alıntıdır.