İzmit’teki Osmanlı Sarayı : Kasr-ı Hümâyûn

İzmit Saat Kulesi’nin yanında bulunan yapı, padişahın kullanımı için yaptırılmış olan, iki katlı, küçük bir saray yapısıdır. 19. yüzyılda inşa edilmiş olan saray, bu dönemde inşa edilmiş diğer yapılarla üslup benzeşmesi göstermektedir. Yapıda neoklasik, barok ve klasik Osmanlı sanatı üslup özellikleri göze çarpmaktadır.

Bazı Osmanlı padişahlarına hizmet vermiş, birçok devlet adamı ve önemli şahsiyeti (Mustafa Kemal Atatürk, Fransız Yazar Claude Farrare) ağırlamış olan sarayın, iç ve dış yüzeyleri son derece hareketli bir görünüşe sahiptir. 

28 Haziran 1967’de Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından, müze olarak düzenlenmiş olan yapı, bu hizmetini uzun yıllar sürdürmüştür. 17 Ağustos 1999 depreminde büyük ölçüde zarar gören yapı, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 2005 yılında restore ettirilmiştir.

Mimari Özellikler ve Süsleme Unsurları       

 

Yapının giriş kısmında dışarıya taşkın portal uygulamasına yer verilmiştir. Zeminden yüksekte bırakılmış ana giriş kapına birkaç merdivenle ulaşılmaktadır. Giriş kısmının kenarları ve üst yüzeyleri, ikinci katın cephe yüzey köşeleri ve pencereleri, sütün ve silmelerle hareketlendirilmiştir. Girişteki pencerelerin üzerinde gül bezeklere yer verilmiştir. Bu yüzeyin en dikkat çekici yanı yapının giriş cephesini taçlandıran pencere üzerlerindeki akantus yaprakları ve madalyonlardır. Giriş cephesindeki yatay ve dikey hatların dengesi oldukça orantılıdır.



Yapının pencereleri ince uzun formda düzenlenmiş olup, iç mekânın aydınlatılmasını yeterli derecede sağlamaktadır. Pencereler düz ve yuvarlak formludur.



Saray, dış mekân özelliklerinin yanı sıra, iç mekân özellikleriyle de dikkat çekmektedir. Zemin katın tavan süslemelerinde sitilize edilmiş rumi ve palmet motifleri kullanılmıştır.  İç mekândaki parkeler ise antrolak tarzda yapılmıştır.

Üst katın tavan süslemelerinde alçı kullanılmıştır. Tavanlarda bitkisel ve geometriksel süslemelere yer verilmiştir. Süslemelerde Rokoko üslubu görülmektedir. Tavanda aslan ve geyik figürlü doğa resimleri de bulunmaktadır.



Yapıdaki en dikkat çekici özelliklerden bir tanesi de, aynalardır. Birbirlerine benzerlik gösteren ve alınlıklarla taçlandırılmış olan bu aynalar Ampir üslubun özelliklerini taşımaktadır.



Sarayın tavan süslemeleri de dikkat çekicidir. Geometriksel ve bitkisel karakterli olan tavan süslemeleri, yapı içerisindeki süsleme unsurlarının zirveye çıktığı noktalardır.



Sarayın önemli bölümlerinden bir tanesi de, sarayın bahçesine Saat kulesi yönünden girişi sağlayan taç kapıdır.



Birçok kez onarım geçiren saray yapısının yanında pek fazla göze çarpmamış olan bu taç kapı, oldukça önemlidir. Zira, taç kapı üzerinde yapı ile ilgili bilgilerin bulundu bir kitabe bulunmaktadır. 22 dizeden oluşan kitabede İzmit’le ilgili tarihi bilgiler bulunmaktadır. Taç kapının üzerinde bulunan orijinal tuğra, sonraki dönemlerde tahrip edilmiştir.

İsim Meselesi

İzmit’te bulunan bu saray için çeşitli kaynaklarda farklı isimlerin kullanılmış olduğunu görüyoruz.  Bu isimler arasında en fazla kullanılanı ise; İzmit “Kasr-ı Hümâyûnu”, “İzmit Sarayı”, “İzmit Köşkü”, “Sultan Sarayı”, “Küçük Saray”, “Av Köşkü”, “Avcı Konağı” ‘dır.



Bu adların kullanılmasının birkaç nedeni vardır:

• İzmit’te inşa edilen sarayın padişahın av organizasyonlarında kullanıldığının düşünülmesi,


• “Kasr-ı Hümâyûn” ismi yerine, söylenilişinin daha kolay olması nedeniyle “İzmit Kasrı”, “Sultan Sarayı”, “Küçük Saray” gibi isimlerin tercih edilmesi,


• Bazı araştırmacıların isim noktasında yaptıkları yanlışları, bu konuyla ilgili araştırma yapan sonraki araştırmacıların da tekrarlaması. Bu bilgilerin bulunduğu kaynakların konunun uzmanı olmayan insanlar tarafından doğru addedilerek kullanılması, 


• Halkın yanlış olarak öğrendiği isimleri sonraki nesillere aktarması, vb.

 

Bu noktada yapılması gereken en doğru uygulama, uzmanlarca yapının tarihinin detaylı olarak araştırılmasıdır. Bunun için arşiv araştırması yapılmalı, 19. yüzyıla ait tarihi kaynaklar incelenmeli, süreli yayınlar taranmalıdır.

Ayrıca isim kargaşasına engel olmak amacıyla, yapı için “İzmit Kasr-ı Hümâyûnu”, “İzmit Sarayı” (İzmit Kasr-ı) gibi isimlerin kullanılmasının yararlı olacağı kanaatindeyiz.